SUIKER EN HARTKLACHTEN
Zijn vet en cholesterol wel de boosdoeners?
Er zijn duidelijke aanwijzingen voor het verband tussen suikerconsumptie en hart- en vaatklachten. Die relatie is echter zelfs bij cardiologen praktisch onbekend. Daar is een goede reden voor. Dit artikel beschrijft hoe de suikerindustrie de aandacht van suiker als (mede)oorzaak van hart- en vaatziekten heeft verlegd naar vet en cholesterol. Het is een typisch voorbeeld van hoe de industrie wetenschappers betaalt om artsen, wetgevers en het publiek te misleiden.
Door C.F. van der Horst
11 december 2016, geactualiseerd 12 september 2022
Foto door jcomp op freepik.com
De wrange smaak van suiker
Suiker is zoet, maar veroorzaakt soms een wrange smaak. Een voorbeeld daarvan was een ontdekking door een onderzoeksgroep van de Universiteit van Californië onder leiding van hoogleraar geneeskunde Stanton Glantz. Half september 2016 bracht dit team aan het licht dat de suikerindustrie in grote mate het medisch denken en curriculum (wat een student leert als hij of zij dokter wordt) over de oorzaak van hart- en vaatziekten heeft bepaald. En die sturing had verregaande consequenties voor gezondheidsadviezen, beleidsbepalers en wat er in de media geschreven wordt.
De suikerproducenten gebruikten hiervoor hun in 1947 opgerichte lobby-organisatie, The Sugar Research Foundation (SRF). In 1967 veranderde de naam in The International Sugar Research Foundation en sinds 1978 staat ze geregistreerd als de World Sugar Research Foundation (WSRO). In hun onderzoek raadpleegden de Californische onderzoekers interne documenten van de SRF. Deze onthulden dat deze stichting in het geheim een review (overzichtsstudie waarin de medische literatuur over een onderwerp wordt samengevat) door onderzoekers van de Harvard Universiteit sponsorde. Het doel van deze financiering was om aan te tonen dat er geen oorzakelijk verband bestond tussen hart- en vaatziekten en suiker.
Wat veroorzaakt hartziekte: suiker of vet?
Aan het eind van de vijftiger jaren waren er twee kampen met betrekking tot de oorzaak van hart- en vaatziekten. In de VS lanceerde Ancel Keys het idee dat deze aandoeningen veroorzaakt werden door vetconsumptie en cholesterol. Kort daarop echter, in 1957, schreef John Yudkin, een gerenommeerde Britse fysioloog en voedingsdeskundige, in het Britse artsenblad The Lancet dat de destijds gangbare hypotheses stelden dat hoe hoger de vetconsumptie is, hoe hoger de sterfte is als gevolg van een hartinfarct is (coronaire sterfte). Hij betoogde echter dat “deze eenvoudige hypothesen een aantal epidemiologische gegevens niet verklaren.” Yudkin opperde dat andere factoren, waaronder sucrose (suiker), minstens even belangrijk waren als (verzadigd) vet. Hoewel uit internationale statistieken een matig verband tussen vetconsumptie en coronaire sterfte bleek, was het verband met suikerconsumptie duidelijker. Yudkins suikerexperimenten lieten bij vrijwilligers met verhoogde insulinespiegels in het bloed reeds na twee weken een aanzienlijke stijging van de hormoonspiegel zien (40% meer insuline, 300-400% meer adrenaline); bij veel patiënten was ook een toename van oestrogeen zichtbaar. Yudkin stelde dat een verstoring van de hormonale balans door suiker de onderliggende oorzaak van coronaire aandoeningen zou kunnen zijn.
Tegenwoordig kennen maar weinig mensen de relatie tussen toegevoegde suikers en hart- en vaatziekten, terwijl de samenhang van vet en cholesterol met deze aandoeningen wel bekend is. Hoe komt dat?
Bedreiging voor de suikerindustrie
Yudkin publiceerde sinds 1957 over de link tussen suikerconsumptie en verslechterende gezondheid en vormde daardoor een bedreiging voor de suikerindustrie. Bovendien was een publicatie van de raad voor levensmiddelen en voeding van de American Medical Association zorgwekkend. De raad had bewijs gevonden voor de verhoging van het serumcholesterolgehalte (hoeveelheid cholesterol in het bloed) door een vetarm dieet met veel suiker. De Britse voedingsdeskundige deed daar twee jaar later nog een schepje bovenop door te stellen dat suiker en suikerhoudende levensmiddelen bijdragen tot verschillende ziekten, waaronder zwaarlijvigheid, cariës (tandbederf), diabetes mellitus (suikerziekte) en hartinfarcten.
Ook andere onderzoekers zagen in suiker een boosdoener met betrekking tot hart- en vaatziekten, want in 1965 concludeerden twee studies (Ostrander en Epstein) aan de hand van de resultaten van een epidemiologisch onderzoek dat het bloedsuikergehalte beter in staat was atherosclerose (slagaderverharding) te voorspellen dan het serumcholesterolgehalte of een te hoge bloeddruk.
De suikerindustrie maakte zich zorgen over de verkoop van suikerproducten en kwam via de SRF in actie.
Project 226: sturing van het wetenschappelijk debat
Om de marktbelangen van de suikerindustrie te beschermen, besloot de SRF om het wetenschappelijke debat te sturen. In het geheim sponsorde deze lobby-organisatie een aantal gerenommeerde wetenschappers van de Harvard Universiteit onder de naam Project 226. Het Harvard-team kreeg een duidelijke boodschap mee: Yudkin (suiker als [mede]veroorzaker van hartziekte) moest geneutraliseerd worden. Er moest een systematische review (overzichtsstudie van de wetenschappelijke literatuur) komen die weerlegde dat suiker een oorzaak was van klachten die voorheen aan enkel vet werden toegeschreven. Met een dergelijke aansturing was de uitkomst niet verrassend.
Het Harvard-team sloot zowel het werk van Yudkin uit als dat van een onderzoeksgroep van de Universiteit van Iowa die een verband had gelegd tussen suikerconsumptie en een verhoogd serumcholesterolgehalte. Deze zouden twijfelachtige gegevens of een onjuiste interpretatie bevatten. De reviewers stelden bovendien dat er te weinig epidemiologische, dierlijke en mechanistische studies waren die sucrose in verband brachten met hartziekten. Daardoor was er geen bewijskracht voor de risico’s van hart- en vaatziekten door sucrose. Ze onderzochten de mogelijkheid niet verder, maar besloten om alleen gerandomiseerd klinisch onderzoek in de review op te nemen dat het serumcholesterolgehalte als biomarker (meetbare indicator) voor hart- en vaatziekten gebruikte. Het hoge suikergehalte van het Amerikaanse dieet bleef geheel buiten beschouwing. De voor de hand liggende conclusie van hun onderzoek was dat de consumptie van vet en cholesterol de enige wijze was waarop het dieet vaatziekten kan veroorzaken.
Een halve eeuw later na publicatie van de gezaghebbende review schreef de onderzoeksgroep van Glantz: “De SRF stelde het doel van de review vast, droeg artikelen aan voor opname en ontving concepten. De financiering en de rol van het SRF werden niet bekendgemaakt.”
Suiker als oorzaak van hartziekten onder tafel geveegd
De SRF betaalde de Harvard-onderzoekers een bedrag van 6.500 dollar, omgerekend naar nu zou dat rond de 50.000 dollar zijn. Een erg goede investering, omdat een dergelijke overzichtsstudie veel gewicht heeft. Cristin Kearns, een van de onderzoekers die de geheime sponsoring aan het licht hadden gebracht, zei desgevraagd: “Systematische reviews hebben grote invloed op de beleidsvorming.”
De impact was inderdaad erg groot, want tegenwoordig hoor of lees je in officiële gezondheidsadviezen niets meer over het gevaar van suiker voor hart- en vaatziekten. De nadruk ligt geheel op vet en cholesterol.
Sedert meer een halve eeuw probeert men het vet- en cholesterolgehalte te verlagen met dieetadviezen en sinds 1987 met gevaarlijke cholesterolverlagers, de statinen. Ondanks alle maatregelen gedurende die tijd zijn hart- en vaatziekten volgens de Wereldgezondheidsorganisatie nog steeds doodsoorzaak nummer één.
Wat zegt dat over vet en cholesterol als oorzaak? Zou Yudkin toch gelijk hebben gehad?
Suiker en cariës
De Harvard-review was niet de enige wijze waarop de SRF de suikermarkt probeerde veilig te stellen. Tandbederf was een andere bedreiging voor de suikerverkoop. Om problemen voor te zijn, had de SRF een dikke vinger in de pap bij het National Caries Program (NCP) in de VS. Onderzoekers schreven: “Gezien de wetenschappelijke bewijzen kon de suikerindustrie de rol van sucrose bij tandcariës niet ontkennen. Daarom voerde zij een strategie om de aandacht af te leiden naar maatregelen voor de volksgezondheid die de schade van suikerconsumptie zouden verminderen in plaats van de suikerinname te beperken.” De tactiek van de industrie omvatte het volgende:
- financiering van onderzoek naar enzymen om tandplak tegen te gaan;
- een (twijfelachtig) vaccin tegen tandbederf;
- een lobby bij het National Institute of Dental Research (NIDR) dat het NCP bepaalde;
- advies aan een NIDR-panel van deskundigen;
- een kant-en-klaarrapport voor de NIDR.
Die laatste stap, het rapport, bleek een schot in de roos, want het diende als basis voor de eerste voorstellen voor het NCP. Maar liefst achtenzeventig procent van de voorstellen van de suikerindustrie was in de onderzoeksvoorstellen van de NIDR terug te vinden. Zo konden beperkende maatregelen voor de suikerconsumptie voorkomen worden.
Verkeerd geïnformeerd
Deze wijze van opereren heeft ervoor zorg gedragen dat zowel wetenschappers (en adviesorganen die vaak hieruit bestaan), beleidsbepalers en de publieke opinie decennia lang verkeerd geïnformeerd zijn. Professor Stanton Glantz, een van de auteurs van de studie die licht op de manipulatie scheen, zei: “Ze waren in staat om de discussie over suiker decennialang te laten ontsporen.”
Dientengevolge werden de bevindingen van Yudkin genegeerd en die van Keys werden als waarheid geaccepteerd, terwijl is gebleken dat Keys in zijn “Zeven-landenstudie” waarin hij zijn cholesterol theorie “bewijst” de gegevens van 15 andere landen opzettelijk wegliet omdat ze niet in zijn conclusie ondersteunden. Het boek Dodelijke leugens. Artsen patiënten misleid doet deze affaire gedetailleerd uit de doeken.
Belangenverstrengeling
Het bovenstaande relaas is het verhaal van suiker. Het is geen geïsoleerd verhaal, want de industrie (farmaceutische, chemische en levensmiddelenindustrie) probeert wetgevers en de publieke opinie te beïnvloeden om haar markt veilig te stellen. Daarbij worden onderzoekers gefinancierd. Er is meermaals vastgesteld dat gesponsorde studies vaak voorspelbare resultaten hebben – ten gunste van de opdrachtgever. Er bestaat bijzonder veel belangenverstrengeling.
Belangenverstrengeling is echter niet altijd duidelijk – zo is zelfverrijking door geldelijk gewin slechts één uiting. Het boek Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid beschrijft vijf vormen van belangenverstrengeling.
De bovenstaande manipulatie door de suikerindustrie laat zien dat men de onafhankelijkheid van onderzoekers moet vaststellen voor men een wetenschappelijke studies enige waarde kan toekennen. Industriële sponsoring van wetenschappelijke studies zou verboden moeten worden, zodat de universiteit als onafhankelijke instelling het kwaliteitsinstituut van weleer wordt.
Meer weten?
Welke rol spelen adviescommissies van de overheid in adviezen over suiker? In welke mate is er sprake van belangenverstrengeling? Zijn suikervervangers zoals aspartaam beter? Wat is het ware verhaal van cholesterol en hart- en vaatziekten?
Krijg de feiten. Koop en lees het boek ‘Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid’ vandaag nog.
Klik nu op de knop hieronder en ga naar de webshop.
Wilt u allereerst een kennismaking? Vraag nu hier gratis het eerste hoofdstuk aan!
Copyright © 2016, 2022 C.F. van der Horst, Per Veritatem Vis. Alle Rechten voorbehouden.
Foto John Yudkin: Joanna Spence, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons.
U kunt helpen!
Vindt u dit bericht interessant? Wilt u meer van dit soort informatie? Steun ons door uw donatie!
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.