Fluoride: zegen of vloek? Wat zijn de gevolgen voor uw gezondheid?

Als we de reclames mogen geloven, zorgt fluoride in tandpasta voor sterkere tanden. Daar de stof geen deel uitmaakt van enig natuurlijk lichaamsproces — ook niet van dat van tandvorming — is deze bewering niet voor de hand liggend. Er zijn dan wel aanwijzingen dat fluoride het tandglazuur verhardt, maar er bestaat geen sluitend bewijs dat hierdoor tandbederf wordt tegengegaan. Aan de andere kant is fluoride een giftig afvalproduct, dus moet je nu tandpasta mét of zónder fluoride gebruiken? En hoe zit dat voor kinderen?

Dit artikel behandelt het voor en tegen en draagt tevens een risicoloos alternatief aan. Aan de hand van deze gegevens kunt u het best zelf bepalen of het middel een zegen of een vloek is.

Door C.F. van der Horst
9 september 2015, geactualiseerd 24 oktober 2022

Inmiddels is het gebruik van fluoride ingeburgerd. Je moet zelfs op zoek gaan om tandpasta zonder te kopen. Fluoride is geen voedingsstof, maar een medicijn. Het middel wordt zo gewoon gevonden dat het zelfs in peutertandpasta zit. De doorsnee apotheker raadt het aan vanaf het moment dat het eerste melktandje doorbreekt tot en met de leeftijd van vier jaar. Vanaf dan zou het kindje gewone fluoridetandpasta moeten gebruiken. Is het wel een goed idee om kleine kindjes op zo’n jonge leeftijd bloot te stellen aan medicijnen?

Wat is fluoride eigenlijk?

Fluoride is veelal een zoutvorm van het zeer agressieve en giftige element fluor. De naam komt van het Latijnse fluor (vloeiend) vanwege het gebruik als flux in smelterijen: fluoride zorgt voor een hogere opbrengst van metalen bij een lagere temperatuur. Vanwege de toxische aard worden fluorideverbindingen in pesticiden gebruikt (bijvoorbeeld het insecticide sulfurylfluoride). Andere toepassingen zijn vet- en vuilafstotende preparaten (de tapijtbeschermer Scotchgard is daarvan een bekend voorbeeld), kookgerei met een Teflon-antiaanbaklaag en waterdichte kleding zoals Gore-Tex. Het fluorproduct Teflon bevatte PFOA (perfluoroctaanzuur) dat vanwege het verband met kanker sinds 2015 verboden is. Scotchgard, met als hoofdbestanddeel het giftige PFOS (perfluoroctaansulfonaat), is in 2000 door producent 3M van de markt gehaald nadat uit onderzoek van de Amerikaanse milieudienst EPA bleek dat PFOS jarenlang in het milieu en het menselijk lichaam blijft. Mede daarom schikte 3M in 2019 voor $ 850 miljoen in een rechtzaak over drinkwatervervuiling in de Amerikaanse staat Minnesota.

In de afgelopen jaren zijn de giftige fluorverbindingen PFOS en PFOA in het nieuws gekomen, met name door de uitstoot van Dupont de Nemours bij Dordrecht. Van PFOA zegt de Rijksoverheid: “Van PFOA is bekend dat het schadelijke effecten kan hebben op het immuunsysteem en op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Het is mogelijk kankerverwekkend en schadelijk voor de natuur. De stof kan vooral problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren.”

Ofschoon fluoride al voor de Tweede Wereldoorlog in industriële processen gebruikt werd, veroorzaakte de oorlog een enorme toename van de productie ten behoeve van de metaalwinning (uranium voor het Manhattan Project en aluminium voor de vliegtuigindustrie). De daaropvolgende periode van de koude oorlog bracht hierin weinig verandering. Toen na 1945 de focus op het normale leven terugkeerde, regende het aanklachten van hen die in de industrie aan het goedje blootgesteld waren of die letterlijk onder de rook van de fabrieken woonden. De gezondheid van planten, vee en mensen bleek onder de uitstoot ervan te lijden. Zelfs ramen werden erdoor geëtst.

Er bestaat uitvoerige documentatie waaruit blijkt dat de industrie erop gebrand was om een medisch-juridisch verweer te vinden tegen de talloze rechtszaken die aangespannen waren. Wetenschappers werden ingehuurd om dit te bewerkstelligen. Ook toen was er sprake van belangenverstrengeling.

Dr. Harold Hodge, senior toxicoloog voor het Manhattan Project en toonaangevend wetenschappelijk voorvechter voor de fluoridering van drinkwater tijdens de koude oorlog. Bron: Paul E. Morrow, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons.

Een van deze wetenschappers was Harold Hodge, senior toxicoloog voor het Manhattan Project en gezaghebbend wetenschappelijk voorvechter voor de fluoridering van drinkwater tijdens de koude oorlog. Ondanks zijn hoge en invloedrijke positie was Hodge van bedenkelijk allooi: hij was eerder betrokken bij experimenten waarin onwetende patiënten met plutonium en uranium werden geïnjecteerd alsook bij proeven met LSD voor de CIA. Een andere belangrijke figuur was Robert Kehoe, toenmalig directeur van het Kettering laboratorium voor toegepaste natuurkunde van de Universiteit van Cincinnati. Beiden was het niet vreemd om studies en conclusies te manipuleren. Een belangrijk onderzoek van Kehoe, uitgevoerd in 1958 en opgezet om aan te tonen dat inademing van fluoride ongevaarlijk was, liet overduidelijk het tegendeel zien. Onbruikbaar voor een medisch-juridische verdediging verdween het voor veertig jaar ongepubliceerd in een stoffig kabinet.

In de jaren voorafgaand aan de oorlog beweerde dr. H. Trendley Dean, onderzoeker bij de Amerikaanse tandheelkundige gezondheidsdienst, dat fluoride tandbederf tegen ging, alhoewel hij niet uitsloot dat ook andere mineralen zoals fosfor en calcium daarin een rol speelden. Omdat ook de overheid als opdrachtgever van het Manhattan Project in rechtszaken verstrikt was, werd Dean in 1948 benoemd als de eerste directeur van het net opgerichte National Institute of Dental Research. Deze benoeming bleek een uitkomst voor de industrie. Er werd veel geld gestoken in studies die zochten naar iets goeds wat fluoride de mens te bieden had. Waar voor de Tweede Wereldoorlog officiële instanties fluoride als gevaarlijk veroordeelden, werden door de industriële en overheidssponsoring de standpunten geheel omgedraaid. Deze strategie bleek niet alleen bijzonder succesvol in rechtszaken, maar creëerde tevens een markt voor een chemisch afvalproduct dat in drinkwater en tandheelkundige toepassingen zoals tandpasta verwerkt werd.

Dr. H. Trendley Dean, onderzoeker bij de Amerikaanse tandheelkundige gezondheidsdienst, zocht naar bewijzen voor de positieve effecten van fluoride tegen tandbederf.

Gezien de geschiedenis is het begrijpelijk dat er weinig stoffen zijn waarover zo veel geharrewar en discussies bestaan. Uit diverse bronnen blijkt dat er geknoeid is met onderzoeken en presentaties. In elk geval een belangrijke studie is in de doofpot verdwenen, omdat het de gemaakte veiligheidsclaims ondermijnde.

In Nederland hebben heftige discussies en felle protesten ertoe geleid dat de massa-medicatie van water door fluoridering in 1976 verboden werd. Voor het zover kwam, waarschuwde inmiddels wijlen Hans Moolenburgh, huisarts in Haarlem, in 1968 in een artikel in het Haarlems Dagblad tegen fluoride in het drinkwater. Geïnformeerd door het boek Fluoridation: the Great Dilemma van arts en fluoride expert George Waldbott, wist hij van de gevaren van fluoride. Dokter Moolenburgh was de motor van het verzet tegen de organiseerde fluoride-lobby in Nederland. Zo sprak hij als landelijk coördinator op informatie-avonden en organiseerde hij dubbelblind onderzoek naar de gevolgen van fluoridering door een artsenteam.

Hier en nu: interview met Dean Burke over de gevaren van fluoride in drinkwater

Actialiteitenprogramma Hier en nu zond een interview met Dean Burke uit over de gevaren van fluoride in drinkwater.

Doorslaggevend voor het afblazen van de maatregel was het tv-interview van Niek Heizenberg van het actualiteitenprogramma Hier en Nu met kankerexpert Dean Burk, tussen 1938 to 1974 het hoofd van de cytochemie sector van het National Cancer Institute. In dit vraaggesprek illustreerde Burk met grafieken de toename van kanker sinds de invoering van gefluorideerd drinkwater in de VS. Hij adviseerde daarom met kracht tegen de fluoridering van Nederlands drinkwater. Veel milder was hij over het goedje in tandpasta en zuigtabletten, omdat de impact van een paar keer fluoride per dag bij het tandenpoetsen veel kleiner is dan die van de consumptie van liters behandeld water. Andere onderzoekers moesten de gevolgen van tandpasta en zuigtabletten maar uitzoeken, vond hij.

Een jaar nadat de fluoridering van het Nederlands drinkwater werd stopgezet, werd het gebruik van fluoride in tandpasta toegestaan.

Hier volgt het bewuste fragment van de Hier en Nu uitzending.

Noot: Voor Nederlandse ondertiteling van YouTube klikt u op de video. Rechtsonder wordt een tandwiel (instellingen) zichtbaar. U klikt op het tandwiel. In het uitklapmenu klikt u op ondertiteling. Omdat Nederlands er niet bij staat, klikt u eerst op Engels. Als het filmpje al afspeelt, ziet u dan Engelse ondertiteling verschijnen. Om dit te veranderen in het Nederlands, klikt u nogmaals op het tandwiel en daarna op ondertiteling. In het uitklapmenu scrolt u nu helemaal naar beneden naar Automatisch vertalen. Klik op Automatisch vertalen. In het nieuwe uitklapscherm scrolt u naar en klikt u op Nederlands.

De vraag is of en in welke mate fluoride tanden sterker maakt. Er zijn voorstanders die beweren dat tandbederf wordt tegengegaan en tegenstanders die menen dat tanden juist broos erdoor worden. In 1988 schreef wijlen Richard Sutton, destijds tandheelkundig onderzoeker en statisticus aan de universiteit van Melbourne in Australië, dat het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van fluoride ter voorkoming van tandbederf nooit echt geleverd is. Ook de studies die de veiligheid ervan zouden moeten aantonen, ontbreken. “De vijftig jaar oude fluoridering-hypothese is nog steeds niet bevestigd. Desondanks worden per overheidsdecreet miljoenen mensen nog steeds met fluoride behandeld in de veronderstelling dat van dit proces bewezen is dat het volledig veilig en zeer effectief in het verminderen van cariës is. Feitelijk is de wetenschappelijke basis van fluoridering zeer onbevredigend. Het wordt voornamelijk gepromoot door op emotie gebaseerde ‘aanbevelingen’ in plaats van door wetenschappelijk acceptabel bewijs,” aldus Sutton.

In het boek Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid vindt u, naast andere nuttige informatie over gezondheid en hoe u zich staande kunt houden in de marketing van farmaceuten en voedingsmiddelenfabrikanten, uiteengezet hoe fluoride het centrale zenuwstelsel beschadigt.

“Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid” beschrijft de belangenverstrengeling van bewindvoerders en wetenschappers, de massamarketing van de farmaceutische industrie en de leugens waarmee artsen alsook ú bedrogen worden. Ook de gevaren van fluoride en amalgaam komen aan de orde.

Een analyse van de resultaten van eerdere fluoride-studies door professor Mark Diesendorf van de Technische Universiteit van Sydney in Australië leidde in 1997 tot de conclusie dat er “aanzienlijke risico’s en verwaarloosbare voordelen van inname van lage niveaus van fluoride” waren en dat er “enig (klein) voordeel van fluoridering afkomstig is van de werking van fluoride aan het oppervlak van de tanden.” Lokale toepassing van fluoride-houdende tandpasta of een fluorbehandeling van een tandarts zou dus enig effect kunnen resorteren. De vraag is of dat kleine voordeel opweegt tegen de gezondheidsrisico’s die met fluoride samenhangen. Met name kwamen heupfracturen vaker voor omdat fluoride botten hard maar bros maakt.

Een reeks van ernstige aandoeningen wordt geassocieerd met de inname van fluoride, waaronder kanker, hartklachten en botbreuken. Ook zijn er aanwijzingen dat aandoeningen van het zenuwstelsel met fluoridegebruik samenhangen. De arts en fluoride-expert George Waldbott rapporteerde problematiek met nieren, (bij)schild- en pijnappelklier als gevolg van langdurige fluorideconsumptie. Ook het hart en bloedvaten, het maagdarmkanaal, het centraal zenuwstelsel, ogen, oren en de huid worden door chronische inname aangetast, aldus de dokter.

Dat het gebruik van fluoride inderdaad niet zonder gevaar is, bewijst de sinds 19 januari 2009 verplichte melding op de tube tandpasta: “Gebruik voor kinderen van zes jaar of jonger niet meer tandpasta dan de grootte van een erwt. Zorg dat ze zo weinig mogelijk tandpasta inslikken. Raadpleeg een (tand)arts als uw kind fluoride in een andere vorm gebruikt.”

Kindertandpasta met waarschuwing voor fluoride@2x

Kindertandpasta met waarschuwing voor fluoride: niet meer dan een ‘erwt’ gebruiken en niet inslikken.

Zelfs indien u of uw kind de tandpasta niet doorslikt, komt de chemische stof toch via het mondslijmvlies het lichaam binnen. Al is de hoeveelheid minimaal, doordat het elke dag twee keer gebeurt, kan er een stapeleffect in de botten en tanden ontstaan — met alle nare gevolgen van dien.

In 2014 meldde het Britse artsenblad The Lancet dat fluoride als een neurotoxine wordt beschouwd en dat de stof als zodanig bij kinderen neurologische ontwikkelingsstoornissen zoals autisme, hyperactiviteit, dyslexie en andere cognitieve stoornissen kan veroorzaken.

Fluoride maakt geen deel uit van enig lichaamsproces. Dit is een belangrijk gegeven, want er bestaat niet zoiets als een fluoridetekort. Auteur en toonaangevend voedingsdeskundige Adelle Davis schreef in de zeventiger jaren: “Het is nooit bewezen dat het lichaam fluoride nodig heeft.” Daarenboven waarschuwde ze: “Zelfs kleine hoeveelheden fluoride kunnen een aantal enzymen vernietigen en de zuurstofopname in de hersenen verminderen.”

De Amerikaanse FDA classificeerde al in 1963 de stof als medicatie en niet als voeding. In het jaar 2000 schreef deze toezichthouder: “Fluoride, gebruikt bij de diagnose, genezing, vermindering, behandeling of preventie van ziekten bij mens of dier, is een medicijn.” Dat geldt derhalve ook voor het beoogde medische doel van het tegengaan van tandbederf. Ook het Farmacotherapeutisch Kompas ziet fluoride als een geneesmiddel.

Paul Connett, hoogleraar chemie aan de St. Lawrence University in Canton in de staat New York, betoogde: “Het voorzorgsbeginsel moet worden toegepast. Een eenvoudige toepassing van het voorzorgsbeginsel, of zelfs van gezond verstand, toont dat de praktijk van fluoridering onverdedigbaar is. Wanneer ze een hele bevolking aan een bekende toxische stof blootstellen, zouden beleidsmakers niet moeten wachten tot er absoluut bewezen schade is alvorens te handelen. Er is nu genoeg bewezen schade om deze praktijk te stoppen. Dit is misschien wel het fundamenteelste punt van verschil tussen de voor- en tegenstanders van de fluoridering.”

Hoewel Connett refereerde aan de de massamedicatie van water, is het voorzorgsprincipe ook van toepassing op kleinschalige toepassing zoals tandpasta of zuigtabletten. Waarom een risico nemen terwijl er goede alternatieven zijn?

Het is enigszins bevreemdend dat er gedurende vele tientallen jaren een discussie heerste over het voorkomen van cariës waarbij het leek of fluoride de enige oplossing was, terwijl de rol van voeding amper aan bod kwam.

Tandarts Weston A. Price (1870-1948)

Tandarts Weston Price, ook de “Isaac Newton voor voeding” genoemd, deed baanbrekend onderzoek naar het verband tussen voeding en gezonde tanden. Zijn collega Melvin Page liet zich door hem inspireren en beschreef het verband tussen sterke en gezonde tanden en voeding. De Weston A. Price Foundation vatte de ontdekking van Page samen: “Tandbederf is het gevolg van een biochemische verstoring van de calcium-fosfaat verhouding. Deze onbalans keert de stroom van voedingsstoffen om door de bijna 5 km microscopische tandbuisjes per tand. Als er mineralen uit de tand worden onttrokken, ‘is het heel goed mogelijk dat het lichaam de mineralen in de tanden opoffert voor gebruik door de vitale organen. Gebrekkige voeding leidt tot fysieke degeneratie en tandbederf is het gevolg van fysieke degeneratie.’ Met dit inzicht kunnen andere dieetkeuzes worden gemaakt .”

Een veelzijdig en voedingsrijk dieet zorgt voor sterke tanden en kan fluoride geheel overbodig maken. Waarom een risico lopen als het op een natuurlijke wijze ook kan?