8 stappen voor een natuurlijke en effectieve gezondheidszorg

De Nederlandse gezondheidszorg is ziek. En dat komt met een prijs. Ze is hard op weg onbetaalbaar te worden. Structureel zit er iets verkeerd, want er zijn maar weinig mensen die op hoge leeftijd medicijnloos door het leven kunnen gaan. De creatie van een betaalbare gezondheidszorg lijkt daardoor een lastige zaak. De oplossing is echter niet zo heel ingewikkeld. Ze vergt echter een duidelijke omslag in het medisch denken en handelen.

In dit artikel leest u over acht stappen naar een betaalbare en werkelijk gezonde gezondheidszorg.

Door C.F. van der Horst
4 september 2015, geactualiseerd 1 september 2022

Laten we eerst eens kijken naar de kostenontwikkeling. In een nu ver lijkend verleden bestond er zoiets als een ziekenfonds dat voor velen geheel gratis was. Tegenwoordig moet iedereen betalen voor een basisverzekering. Daar komt een eigen bijdrage bovenop. De uitgaven stijgen ieder jaar en het medicijngebruik neemt schrikbarend toe. Het moge duidelijk zijn dat de basis van onze gezondheidszorg niet deugt. De cijfers spreken boekdelen.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek bedroegen in 2013 de zorguitgaven 93,9 miljard euro, een toename van 1,2 % ten opzichte van 2012. In 2014 stegen de kosten voor gezondheids- en welzijnszorg met 1,8 procent tot een bedrag van 95 miljard euro. Dat komt neer op 5.630 euro per hoofd van de bevolking, 79 euro meer dan in 2013. Om de cijfers in perspectief te zetten: in 2003 werd er 57,5 miljard euro voor gezondheidszorg uitgegeven, hetgeen (zonder inflatiecorrectie) neerkomt op een stijging van 163% in twaalf jaar tijd. Maar zoals u in het onderstaande staafdiagram kunt zien, zijn de kosten zijn daarna nog dramatisch verder gestegen tot bijna 125 miljard euro in 2021, oftewel een toename van bijna 34% ten opzichte van 2013!

Vektis, een informatiecentrum voor gedeclareerde zorg, becijferde dat in 2013 de zorgkosten uit de basisverzekering (betaald door de zorgverzekeraars) gemiddeld 2.153 euro per persoon bedroegen. De individuele burger betaalt zijn maandelijkse ziekenfondspremie (voor een gezin met kleine kinderen al gauw 200-300 euro) en het eigen risico. Beide bedragen blijven maar stijgen. Voor het laatste moest men in 2009 uit eigen zak 155 euro bijleggen, in 2016 werd het 385 euro. Daar bovenop komen kosten die niet of slechts beperkt door de verzekering gedekt worden, zoals die van tandarts of fysiotherapeut.

In 2019 bedroegen de gemiddelde zorgkosten per persoon 2.625 euro per jaar en de verwachtingen waren dat uw uitgaven hiervoor in de komende jaren steeds verder oplopen. Dat bleek te kloppen, want in 2021 werd er per persoon gemiddeld 7.116 euro uitgegeven aan zorg. Dat is 466 euro meer dan in 2020, becijferde het CBS. Waar houdt deze ontwikkeling op?

Het probleem van de stijgende kosten lijkt vooral gelegen in het feit dat steeds meer mensen langdurige aandoeningen hebben. VZinfo.nl, een website van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), meldt: “Op 1 januari 2020 hadden ruim 10,3 miljoen mensen in Nederland (59% van de Nederlandse bevolking) één of meer chronische aandoeningen. Een ‘chronische aandoening’ is hier gedefinieerd als een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel.” Voorts blijken 5,6 miljoen mensen twee of meer chronische aandoeningen (multimorbiditeit) te hebben, wat overeenkomt met 32% van de totale Nederlandse bevolking. De aftakeling begint al boven de 40, signaleert de website. Nederlanders worden steeds ouder, maar er zijn er maar bar weinig die gezond ouder worden en geen medicatie hoeven te gebruiken.

Om onze ouderen en zieken te verzorgen is een leger van mensen nodig: maar liefst vijf procent van onze beroepsbevolking was werkzaam in de ouderen- of thuiszorg. Bovenop de personeelskosten komen de enorme bedragen voor vooral gepatenteerde geneesmiddelen. Vooral bij chronisch zieke patiënten en het bijbehorende — in de allopathische geneeskunde bijna onvermijdelijk — langdurige medicijngebruik betekende dit een zwaar economisch anker om de nek. Bovendien ontregelt langdurig medicijngebruik de normale werking van de lichaamssystemen en brengt zelf ook weer ziekten met zich teweeg. In het huidige medische model bestrijdt men de symptomen daarvan met nog meer medicatie en het einde van de neerwaartse spiraal is niet in zicht.

De farmaceutische industrie smijt in haar verdienmodel met geld om het voorschrijfgedrag van artsen te beïnvloeden. Voorbeelden daarvan zijn “onafhankelijke” studies naar de werking van medicatie, betaalde “redactionele” artikelen en advertenties in vakbladen, artsenbezoekers en betaalde sprekers op congressen en nascholingsdagen. De hoofdredacteur van het Britse medische vakblad The Lancet, Richard Horton, klaagde hierover in een redactiestuk. Hij schreef: “Vakbladen zijn verworden tot machines om informatie ‘wit te wassen’ voor de farmaceutische industrie.” Die manipulatie van onafhankelijk geachte vakliteratuur is tot op de dag van vandaag ongewijzigd – als ze niet verergerd is.

Niet alleen stijgt het medicijngebruik in ons land qua volume, maar is door patenten onnodig duur. Wanneer een patent (lees: monopolie) afloopt, mag een medicijn door andere fabrikanten nagemaakt worden. Hierdoor zakt de prijs dramatisch. Om de aandeelhouder goed geluimd te houden, lanceert de producent opeens een nieuw, “beter” middel ter vervanging van de oude. Natuurlijk is er op de nieuwe medicatie het patentrecht weer van toepassing, waardoor de hoofdprijs betaald moet worden. Deze nieuwe middelen worden door een peperdure en harde markbenadering aan de arts gebracht. Deze moet vooral het nieuwe, gepatenteerde medicijn voorschrijven en niet het oude en veel goedkopere.

Hans van der Linde, huisarts, heeft zijn bedenkingen over de marketing van de farmaceutische industrie@2x

Huisarts Hans van der Linde heeft zijn bedenkingen over de marketing van de farmaceutische industrie

Huisarts Hans van der Linde uit Capelle aan den IJssel signaleerde in 2012 een probleem: “De geneesmiddelenmarkt is geen markt. Zo voldoet ze niet aan de gewone wetten van vraag en aanbod. Degene die het product gebruikt, kiest het niet. Degene die het product kiest, betaalt het niet. Degene die het product betaalt, gebruikt het niet. De afzet loopt via de ‘voorschrijf’-pen van de dokter. Daarop mikt de marketing van de farmaceutische industrie, die het meeste verdient aan nieuwe, gepatenteerde middelen, waarvan ze de prijs eenzijdig zélf kan bepalen.”

Nieuwe geneesmiddelen blijken niet of nauwelijks beter dan de oude. Het artsenblad Medisch Contact meldde in 2014: “De meeste nieuwe geneesmiddelen op de Nederlandse, Duitse en Franse markt voegen niets toe. Nieuwe medicijnen zijn vaak niet beter voor de gezondheid dan hun voorganger, en soms zelfs schadelijk. Dat stelt de Stichting Wemos, die zich inzet voor het recht op gezondheid wereldwijd, onder meer op basis van cijfers van het Geneesmiddelenbulletin.” De tekst is inmiddels verwijderd van de website van Medisch Contact, maar een soortgelijk artikel kunt u hier vinden.

Van der Linde schreef al eerder over het veiligheidsaspect: “Wij, artsen, schrijven die nieuwe [gepatenteerde] geneesmiddelen voor en daar dragen we verantwoordelijkheid voor, maar worden er zelden op aangesproken. Die nieuwe middelen zijn altijd onbewezen veilig en onbewezen effectief. Pas na toelating tot de markt starten de fase-4-onderzoeken: grote, langlopende onderzoeken waarbij het middel voor de allereerste keer op harde criteria wordt getest, zoals langer en beter leven.”

Medijnenfabrikanten lanceren onder druk van hun aandeelhouders niet enkel dure, maar ook risicovolle geneesmiddelen op de markt.

Het geeft te denken dat het betalen van schadevergoedingen standaard deel van het vermarkten van geneesmiddelen is geworden — men reserveert daarvoor ettelijke miljoenen. De geraamde boetes wegen niet op tegen de enorme winst die men denkt te boeken.

De farmaceutische marktbenadering heeft een enorme vlucht genomen sinds het midden van de tachtiger jaren toen de overheid zich meer en meer van de universiteit terugtrok. Hierdoor werd wetenschappelijk onderzoek financieel afhankelijk van wat de industrie onderzocht wil hebben. De studie-opzet, eindpunten en statistische bewerking na afronding worden veelal bepaald door de geldschieter. Tegenwoordig wordt zo’n 80 procent van het klinisch onderzoek aan Amerikaanse universiteiten wordt door de industrie gesponsord.

In Nederland is de situatie niet veel anders. De huisarts uit Capelle aan den IJssel schreef in een artikel met de titel “Wie betaalt, bepaalt?” in het Geneesmiddelen Bulletin (Ge-Bu): “Aan de hand van ‘case studies’ wordt duidelijk gemaakt dat scheefgroei dreigt als kennisontwikkeling te zeer afhankelijk is van industrieel onderzoek. De ontwikkeling van maatschappelijk gewenste kennis blijft achter als aan die kennis niet de verkoop van producten en het maken van winst is gekoppeld. (…) Gesponsord onderzoek van eigen producten door fabrikanten leidt tot opvallend gunstigere uitkomsten. Het vertrouwen in wetenschappelijk onderzoek wordt daarmee ondergraven.”

In Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid vindt u naast talrijke gezondheidsadviezen uitvoerige documentatie over de toenemende financiële inmenging van de farmaceutische industrie die wetenschappelijk onderzoek in de richting van voor haar gewenste uitkomsten stuurt. Medici worden hierdoor op het verkeerde been gezet en de patiënt wordt de dupe. Deze informatie zal zeker bijdragen aan de totstandkoming van een kwalitatief goede en betaalbare gezondheidszorg in Nederland.

“Dodelijke leugens. Artsen en patiënten misleid”: vitale informatie voor goede gezondheid (vijfde, geheel herziene en geüpdatete druk uit 2022).

Een aspect ervan is de onafhankelijke universiteit. De ongebonden kwaliteitsfunctie die de universiteit van oudsher vertolkte, is door de Public-Private Partnerships (PPPs) verloren gegaan. Een PPP vertaalt zich in het Nederlands als Publiek-Private Samenwerking (PPS). Het is een eufemisme voor financiële sturing van wetenschappelijk onderzoek aan universiteiten door producenten. Het is juist deze samenwerking die tot gevolg had dat universitaire studies als marketinginstrument worden gebruikt.

Volgens de eerder vermelde cijfers van Vzinfo.nl, een website van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu waren er op 1 januari 2020 10,3 miljoen Nederlanders met ten minste een chronische aandoening. De gezondheidssituatie van de bevolking verslechtert jaar na jaar, want volgens dezelfde bron waren er 9,9 miljoen chronisch zieken in 2018 en 8,8 miljoen in 2016. In vijf jaar tijd zijn er dus 1,5 miljoen mensen met een chronische aandoening bijgekomen! Weliswaar neemt de Nederlandse bevolking toe in aantal, maar niet zo snel als de toename van het aantal chronisch zieken. Volgens het CBS had Nederland 17.407.585 inwoners in 2020 en twee jaar later waren dit er 17.590.672, een gemiddelde jaarlijkse stijging van pakweg 90.000 mensen. Daarmee vergeleken is de gemiddelde toename van chronisch zieken van 280.000 per jaar buitenproportioneel.

Kennelijk wordt de oorzaak van ziekte niet gevonden en aangepakt — en dat heeft langdurige en daardoor peperdure symptoombehandeling tot gevolg. Er zit er iets structureel fout in de gezondheidszorg. Ze is ziek. Het symptoomgerichte behandelen draagt daaraan in grote mate bij. Hoe kunnen we de “patiënt” genezen?

Interessant in dit verband is een oude Chinese tekst, die in opdracht van de legendarische Gele Keizer Huangdi geschreven is. In het handboek Huangdi Neijing (Esoterische klassieker van de Gele Keizer) staat te lezen dat de beste arts diagnosticeert en behandelt voordat de ziekte zich manifesteert in een vorm waarin de patiënt symptomen ontwikkelt. Aan de andere zijde van het spectrum wacht een inferieure dokter totdat zijn patiënten duidelijke symptomen ontwikkeld hebben. De nadruk lag op preventie. Daardoor werden dokters in vroeger tijden betaald om hun patiënten gezond te houden, terwijl de vergoedingen stopten indien de mensen ziek werden. Het handboek meldt dat het toedienen van medicatie nadat ziekten zich al gemanifesteerd hebben in dezelfde categorie thuishoort als het onderdrukken van revoluties die zich al voltrokken hebben, het graven van een put nadat men dorst kreeg of als het vervaardigen van wapens na de veldslag.

Huangdi, de Gele Keizer (circa 2500 v. Chr.) had strikte regels voor gezondheid

Huangdi, de Gele Keizer (circa 2500 v. Chr.) had strikte regels voor het belonen van gezondheid.

Het antieke Chinese systeem heeft nog een ander voordeel. Immers, een genezer belonen voor interventies bij ziekte maakt hem afhankelijk van het bestaan van kwalen. Omdat hij zonder deze geen inkomen verkrijgt, heeft hij, of hij het wil of niet, voordeel bij het bestaan van inferieure gezondheid. Als een medicus louter betaald wordt voor gezondheid, is het daar en bij het voorkomen van aandoeningen waar zijn belang en prioriteit ligt. Noodgedwongen zal veel van zijn inzet naar preventie en doelmatige kennis verlegd worden. Om goed betaald te worden, zal hij erg effectief moeten zijn. De maatschappij zal er op meer dan een manier wel bij varen. Een betaalbare gezondheidszorg zal een van de voordelen zijn.

Vergeleken met het aloude Chinese systeem, maar ook naar economische maatstaven van de huidige tijd, rammelt de gezondheidszorg aan alle kanten. Daar komt nog bij dat het vergoedingensysteem weinig tijd voor de patiënt laat. In een debat naar aanleiding van het Rathenau rapport Sterke verhalen uit het ziekenhuis bracht Corine Jansen (Chief Listening Officer RadboudUMC) naar voren: “Uit onderzoek is gebleken dat patiënten gemiddeld twee minuten nodig hebben om hun verhaal te vertellen. Een arts breekt al na 18 seconde in.” Uroloog en oud-voorzitter kwaliteitscommissie Nederlandse Vereniging voor Urologie Bart Wijsman klaagde dat hij door de druk op cijfers eigenlijk niet genoeg ruimte heeft om de patiënt te horen. Met 50 patiënten per dag heeft hij maar beperkt tijd voor elk consult. Geert Munnichs (coördinator bij het Rathenau Instituut) reageerde daarop dat volgens het rapport het luisteren naar verhalen juist geld oplevert omdat het de kwaliteit verbetert. Betere kwaliteit zou tot kortere en effectievere behandelingen moeten leiden en zo bijdragen aan een betaalbare gezondheidszorg. De toenmalige Minister Schippers voor Volksgezondheid schreef naar aanleiding van het rapport in een brief aan de Tweede Kamer “Ik zal de activiteiten op dit gebied volgen in mijn gesprekken met partijen in de zorg.” Het bleek allemaal gebakken lucht, want tot op heden is er weinig met de aanbevelingen gedaan.

Nederland is niet het enige land met deze problemen. Van voeding en de invloed ervan op gezondheid weten dokters in het algemeen zeer weinig af. Dit is teleurstellend, daar de vader van de geneeskunde, de Griek Hippocrates, zei: “Laat uw voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding.“ Bij het uitreiken van de bul leggen artsen de eed van Hippocrates af. Nu gaat het daarbij om een ethische gedragscode, maar het feit dat de naam van Hippocrates eraan verbonden is, geeft aan dat men de oude Griek respecteert. Hiervan is echter wat betreft zijn eeuwenoude advies over voeding als medicatie in de medische praktijk bitter weinig te merken.

Dat het ook anders kan, bewees de Britse tv-serie The Food Hospital. Artsen onderzochten in het programma de wetenschap achter het gebruik van voeding om de gezondheidsproblemen van patiënten aan te pakken. Het inleidende filmpje van het programma sloot af met de slogan: “Het is tijd om ons terug te eten naar gezondheid.” Oplossingen voor een reeks van ziektebeelden, variërend van acné tot psoriasis en de ziekte van Crohn werden aangedragen. Men keek naar oorzaken en probeerde deze door middel van voedingsadviezen te behandelen. Hoewel voeding niet voor alles een oplossing is, waren de de snelle resultaten die het programma liet zien opmerkelijk en… voor een fractie van de farmaceutische kosten! Een betaalbare gezondheidszorg komt zo binnen handbereik, zoals het onderstaande voorbeeld illustreert.

Als een voorbeeld dient suikerziekte. In het Verenigd Koninkrijk wordt jaarlijks 10 procent van de kosten (meer dan 5 miljard pond) uitgegeven aan het behandelen van de symptomen van diabetes met insuline. “90 procent van de suikerpatiënten lijden aan de ziekte vanwege hun gewicht en eetpatroon. Als we die veranderen, kan dat een enorme kostenbesparing opleveren,” aldus Shaw Somers, een van Engelands meest vooraanstaande maag-darmchirurgen en een van de artsen van The Food Hospital. Met een dieet bleek Somers in staat om bij een patiënt in zes weken de bloedsuikerspiegel van een gevaarlijke van 8,5 mmol/l (op een nuchtere maag is een waarde van boven de 6,9 mmol/l een teken van diabetes) naar een normale waarde van 3,9 mmol/l te krijgen—gewoon door voedsel als medicijn te gebruiken. Hierdoor werd het symptomatische en daardoor chronische gebruik van insuline afgewend—een enorme kostenbesparing!

Lynda McIntyre, klinisch voedingskundig specialist in het kankercentrum van het Johns Hopkins ziekenhuis in Baltimore (VS), beweerde dat “van alle vormen van kanker minder dan 2 procent direct gerelateerd kan worden aan toevoegingen in het voedsel, maar tot wel 60 procent ervan aan wat we niet eten, zoals genoeg fruit en groenten.” Aangetekend hierbij zij dat biologische teelt veel meer essentiële stoffen bevatten dan die van conventionele. Bij de laatste vinden we aanzienlijk minder van de zogenaamde secundaire plantstoffen die bij biologische gewassen worden aangetroffen en die een belangrijke rol kunnen spelen in de kankerbestrijding. Met de juiste voeding zou mogelijk kanker en de daarbij behorende kolossale behandelingskosten voorkomen kunnen worden—om over het bespaarde leed nog maar te zwijgen.

Uit het bovenstaande is duidelijk dat het gezondheidssysteem ziek is. Wat kunnen we doen om haar te genezen en een betaalbare en effectieve gezondheidszorg tot stand te brengen? De volgende punten zullen een belangrijke bijdrage kunnen leveren om de situatie te verbeteren:

De artsenopleiding moet naar het aloude Chinese systeem geherstructureerd worden. De geneesheer zou betaald moeten worden voor preventie en gezondheid en niet voor genezing. Dat kan ook makkelijk wanneer de kosten voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid dalen en productieverlies voorkomen wordt.
Alle geneeskundige (na)scholing zou het beste van alle werelden bij elkaar moeten brengen — farmacie, voedingsleer, TCM, Ayurveda, homeopathie, kruidengeneeskunde — alles wat in de praktijk werkt ter voorkoming en behandeling van ziekten.
Een uitgebreid voedingsleer curriculum in de geest van Hippocrates zou ervan deel moeten uitmaken.
Een behandeling zou moeten bestaan uit het vinden van een oorzaak. Voor een acuut probleem kan soms een farmaceutische oplossing de juiste zijn, maar het onderliggende probleem moet met een structurele oplossing (voeding, beweging, belasting, etc.) worden aangepakt.
Vanwege de onvermijdelijke bijwerkingen zou langdurige medicatie voorkomen moeten worden. Hetzelfde geldt voor polyfarmacie, het gelijktijdig gebruik van meerdere medicijnen door een patiënt. Er zijn amper medicijnonderzoeken uitgevoerd die aantonen dat het gecombineerde gebruik van medicijnen veilig en effectief is.
De universiteit zou zijn onafhankelijke kwaliteitsfunctie weer terug moeten krijgen, zodat belangenverstrengeling daar tot het verleden behoort en wetenschappelijk onderzoek weer vertrouwd kan worden.
Leden van advies- en overheidscommissies zouden enkel mogen gekozen worden uit wetenschappers van een dergelijke universiteit, om zo belangenverstrengeling te voorkomen.
Nieuwe medicatie zou alleen toegelaten mogen worden, indien uit onafhankelijke studies blijkt dat het middel klinisch (dus in de praktijk) beter werkt.

Mogelijk weet u nog andere en betere oplossingen om de kwaliteit en economie van onze zorg te verbeteren. Schrijf uw ideeën voor een betaalbare gezondheidszorg naar uw vertegenwoordiger in het parlement of naar de minister of staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Uw mening is belangrijk — laat haar horen!

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Postbus 20350
2500 EJ Den Haag
Telefoonnummer: (070) 340 79 11
Faxnummer: (070) 340 78 34